تصور ذهنی در نشانه شناسی

«مطالعات فرهنگی و رسانه ایران»- انواع نشانه های پرس را در یادداشت پیشین معرفی کردم در این یادداشت به تصور ذهنی می پردازم.

نشانه های سه گانه پرس به توانایی ذهن انسان برای مجسم کردن اجسام بر می گردد و بسیاری از توانایی های ما مبتنی بر این توانایی است.

صداها و مزه ها و حتی فکر و اندیشه بر اساس یک تصویر بازنمایی می شوند. ما واقعیات بیرونی را بر اساس تصاویر می فهمیم. علت آن این است که فهم تصویری راحت تر و سهل تر است و بنابراین عقل مفاهیم انتزاعی را به صورت تصویرهایی که توضیح می دهم ذخیره و بازیابی می کند.

توانایی ذهنی متفاوت است. برخی حافظه تصویری یا حافظه غیر تصویری دارند. حتی حافظه های غیر تصویری هم متفاوت است. برخی می توانند تصویر بچه را بخوانند، اما برخی تعداد بیشتری از تصاویر را در حافظه نگه می دارند.

تصویر سازی ها مشخصا فرهنگی هستند مثلا من اگر بگویم یک پرنده مثال بزن، ممکن است افراد مختلف مثال های متفاوتی را بزنند و مبتنی بر فرهنگ است. حتی اشکال هندسی هم همینطور است. مثلا مثلث های مختلف بسته به شرایط متفاوت است.

تصورهای ذهنی فقط تصویری نیستند:

1. صدای رعد

2. علف خیس

3. بوی ماهی

4. مزه خمیر دندان

5. لرزش در اثر سرمای شدید

6. خوشحالی زیاد

تصورهای ذهی فوق مربوط به شنوایی، لامسه، بویایی، چشایی، حرکتی و احساسی است.

تصاویر انتزاعی نیز یک تصویر را در ذهن متبادر می کند. مثلا عشق ممکن است معشوقه یا معشوق یا گل را تصور کنید.

گاهی با ترکیب های تصویرهای مختلف را تصور کنید.

تصور ممکن است گاهی حالت روایی داشته باشد. یعنی یک نفر در یک جایی اتفاقی برایش بیافتد. مانند یک فیلم، مثلا وضو گرفتن در این مورد شما یک چیز روایی از وضو گرفتن خواهید داشت.

پژوهشی درباره تصور ذهنی

سابقه طولانی در حوزه روانشانسی و پزشکی دارد. در تحقیقی که استفان کاسلین (1983) انجام داده است می گوید که ابتدا شما یک تصور ذهنی می کنید و سپس آن فعالیت را انجام می دهیدم. (تصور ذهنی)

سوسور: برای شنیدن واژه ها (تصور صوتی) ایجاد می شود. مثلا شما بعد از شنیدن کتاب تصور صوتی به دست می آورید.

تحقیق پیشرو در این حوزه تصویری است که دو فیلسوف و روانشناس امریکایی نظریه داده اند. طرحواره تصویر ذهنی (Image Schema) را ارائه دادند.

مبنای طرحواره ذهنی چیزهایی هستند که در اثر تجربه های روزمره در ذهن ما شکل می گیرند. حالت روایی، زمانی و مکانی دارند. من اگر بگویم سرحال بودن اگر بگویم سرحالی یا ته حال؟ معنای آن عوض شد و تبدیل به مکان شد.

طرحواراه ذهنی مانع که یک طرحواره مکانی است.

یک مانع را تصور کنید که بین شما و شی مورد نظرتان وجود دارد. این شکل در فارسی برای چه استعاره ای به کار می رود؟

1. مانع را دور زدن: برابر با همان طرحواره مانع است.
2. شخصی را دور زدن: استعاره از شخصی را دور زدن
3. بر طرف کردن موانع/ مشکلات: به جای مانع از شکل استفاده می کنید.
4. بر مشکلات/ موانع غلبه کردن: از روی مانع پریدن
5. کسی را از سر راه خود برداشتن
6. مشکلات را پشت سر گذاشتن
7. به مشکل خوردن (به باران خوردن، به طرح ترافیک خوردن)
8. سد راه کسی شدن
9. امیر بسیاری از بیماری ها را پشت سر گذاشت
10. باران مانع رفتنم به سر کار شد

ذهن به طور خودکار به شما کمک می کند. شما می توانید خودش را بسازید. به صورت خودآگاه.

برای مثال برای یادگیری واژه Pedestrian یا عابر پیاده می توانید یک تصویر درست کنید. این کلمه شبیه پدرسوخته است. یعنی یک روز داشتم رانندگی می کردم یک پدرسوخته که عابر پیاده بود جلوی ماشینم پرید و نزدیک بود بزنمش. 

تشابه و تفاوت های سوسور و پیرس

«مطالعات فرهنگی و رسانه ایران»- در این نوشتار به تفاوت ها و تشابهات نظریه سوسور و پیرس می پردازیم.

مصداق سوسور= شی پرس

دال سوسور= بازنما پرس

نشانه سوسور دوگانه خود بسنده است و در حالیکه نشانه پرس سر جزئی است.

پرس که می گوید تعبیر، یعنی تفسیرگر است و یعنی مخاطب در ذهن مخاطب یعنی در ذهن آن شخص نشانه ای برابر یا شاید نشانه ای بسط یافته خلق می کند.

نشانه ای که به این ترتیب نامیده می شود. من نشانه شیئیت می نامم و همین فرآیند که نشانه ای توسط نشانه دیگر تعبیر می شود، نشانگی نامحدود می گویند.

پرس پیچیده ترین تقسیم بندی از نشانه بندی را ارائه داده است که 66 نوع نشانه می باشد:

1. تصویر گونه / شمایل ها: نشانه هایی که از طریق شبیه سازی و مصداق واقعی صورت نشانه ها را شکل داده ایم. (هرچیزی شبیه مصداق باشد)

نمادهایی آوایی و نام آوا نوعی تصویرگونه زبان هستند. مثل تیک تاک ساعت و شرشر آب.

در بازنمایی غیر کلامی نیز تصویر گونگی شامل عکس ها، نقاشی و ... می شود.

در ارتباطات غیر کلامی مثل I، II، III بازنمایی تصویر گونه هستند. 

چیک چیک--> تصویرگونه صوتی

نقاشی و عکس--> تصویرگونه عکس

بوی مصنوعی از عطر گل ها--> تصویر گونه عکس

آیکن به معنای شمایل یا تمثال در فارسی است.

ما در تصویر ائمه--> شمایل یا تمثال می گویند.

نشانه های ICONIC یا تصویر گونه بر اساس تقلید از روی طعم، شکل، بو، صدا و ... شکل می گیرد.

شکل گیری زبان نوشتاری به میل انسان از صداهای طبیعی بر می گردد. به تدریج شروع به نوشتن می کند. اول از شکل واقعی تصویری شروع می کند.

نمونه ای از تصویر مصری

خط آوایی است--> مثل فارسی

خط تصویرگونه--> چینی

تصویرگونگی در فرآیند زبان آموزی بچه ها نیز خیلی مهم است.

فرآیند رشد کودک بر اساس تصویرگونگی را می آموزد.

در دنیای بزرگسالان نیز در کامپیوتر از نشانه های تصویرگونه استفاده می شود.

2. نمایه ای: نشانه ای است که از آن تقلید شکلی نمی شود اما به صورت غیر مستقیم به مصداق اشاره دارد.

این ربطی به دست ندارد بلکه نشانه نمایه ای است.

نمایگی در زبان کاربرد زیادی دارد. ما نمایه های مختلفی داریم:

1. نمایه های مکانی: مثل اینجا و آنجا

2. نمایه های زمانی: مثل حالا، فردا و دیروز

شنبه--> قراردادی است.

3. نمایه های شخصی: مثل من، تو، ما، شما

3. نمادها

نوع سوم نشانه پرس است. نشانه مهم و تعداد بیشتر آنها است. نماد چیزی است که نه به طور مستقیم و صورت مصداق است. اساسا بر قرارداد و توافق مبتنی است.

ما در طول تاریخ قرارداد کرده ایم که به درخت بگوییم درخت!

پرچم سفید یک نماد است و به عنوان نمادی که «صلح» می باشد. 

سبز/ هلال به عنوان نمادی از اسلام است.

صلیب نمادی از مسیحیت است.

بعضی نمادهای معروف:

نظریه بنیادی نشانه

«مطالعات فرهنگی و رسانه ایران»- در این یادداشت و یادداشت هایی که پس از این خواهم نوشت به بحث نظریه های حوزه نشانه خواهم پرداخت.

ابتدا باید گفت که دیدگاه های یک سری افراد که در نشانه شناسی پایه گذار بودند، در نشانه شناسی تاثیر گذار بوده است:

1. فردیناندو سوسور

2. چارلز سندرس پرس

سوسور مجموعه ای از دوگانگی ها را مطرح کرد:

1. زبان (LONG)

2. گفتار (PAROLE)

ساخت، بروز روساختی را سوسور مطرح کرده است که در نشانه شناسی ساختگرا، روابط همنشینی و جانشینی در نظام نشانه ها قرار می گیرد.

مفهوم دال و مدلول و بازنما، موضوع و تعبیر توسط سوسور و پرس مطرح شده است.

بحث تصادقی بودن دال و مصداق را سوسور مطرح کرده است. در زبان های مختلف واژه های مختلف برای یک مصداق داریم. این یعنی رابطه مشخصی میان دال و مصداق وجود ندارد.

نام آوا= قو قولی قوقو

غیر نام آوا= درخت

نام آوا تبدیل به کلمات شده اند. مثلا: اردک--> کواک --> نام آن داک Dock

نظریه پیدایش زبان--> Sound Symbolism --> در طول هزاران سال به اینجا رسیده ایم.

نمادگرایی آوایی توسط پرس جدی گرفته شد.

به هنگام تولید صوت، نشانه از مصداق تبعیت می کنید.

حالت برانگیختگی ایجاد می شود.

2. پرس

پرس مفهوم پراگماتیسم را در فلسفه مطرح کرده که وارد حوزه های دیگر شده است. و به لحاظ نشانه اگرچه سوسور گفته که دال و مدلول نشانه را تشکیل می دهند، پرس می گوید سه بخشی است.

نشانه ساختاری سه وجهی:

بازنما/ تعبیر/ شی یا موضوع